Bugün, temel kavramları ve faydalarıyla başladığım Kar Kaybı sigortasının detaylarıyla devam ediyorum.
Dikkatinizi çekmiştir, iki yeni terim kullandım - poliçenin tetiklenmesi (policy trigger) ve yakın sebep (proximate cause).
Yakın sebep, sigortanın temel prensiplerinden biri; zarara neden olan olayın, poliçede teminata alınmış risklerden birinin gerçekleşmesi sonucu oluşması gerektiği anlamına geliyor. Eğer durum böyleyse de poliçe tetikleniyor, yani devreye giriyor.
Müşteri temsilcisi olarak katıldığım toplantılarda kar kaybı hakkında en sık karşılaştığım sorular ve cevaplarıyla devam edeyim.
Fabrikada grev oluyor ve tesis çalışmıyor. İşçiler bahçede toplanıyorlar ve anlaşma sağlanana kadar geçen sürede işler yavaşladığından önemli bir üretim kaybı var. Poliçede GLHHKNH ve Terör olarak geçen G - Grev , sigortalı bir risk. Peki bu durumda kar kaybı tetiklenir mi? Hayır. Çünkü tesislerde herhangi bir fiziksel zarar yok. Ama, çalışanlar eylemlerini tesise zarar verecek boyuta getirir, örneğin yangın çıkarır ve bu da tesisi çalışamaz hale getirecek kadar zarar verirse, evet, teminat tetiklenir.
Bir ekonomik darboğaz oluyor, tesis yeterli üretim yapamıyor ve duruyor. Bu ticari bir risk ve kar kaybı teminatı tetiklenmiyor.
Pandemi esnasında hatırlarsanız hayat durdu. Sokağa çıkmak yasaklandı. Çalışanlar işe gidemediler, lojistik aksadı, maliyetler inanılmaz yükseldi ve ciddi manada üretim ve kar kaybı oldu. Bu dönemde tüm dünyada sigortalılar sektöre kar kayıplarının karşılanması için inanılmaz baskı yaptılar. Poliçelerdeki her gri noktayı didik didik ettiler, argümanlar geliştirmeye çalıştılar. Sigortacılar çok uzun süre bunu anlatmaya çalıştı. Her ne kadar pandemi sigortada istisna olarak belirtilmemiş olsa da, öncelikli şart olan fiziksel zarar oluşmadığı için kar kaybı teminatları devreye girmedi.
Farklı örneklerle anlatayım:
Diyelim ki deprem oldu, tesis çalışabilir durumda. Ancak çalışanlarının önemli kısmı kendilerini ve ailelerini güvenli bir yere nakletme ve hayatta kalma çabası içinde, bir kısmı da ciddi yaralandı hatta bazıları hayatını kaybetti. Tesis hızlı bir onarımla üretime hemen geçebilecek olsa da çalışanlar gelemediğinden ya da gelenlerin sayısı yeterli olmadığından işe başlanamıyor. Bu durumda da kar kaybı sigortaları devreye girmiyor.
Büyük bir afette, hastane veya barınak olarak kullanılabilecek tesislerden biri de oteller. Devlet hastanelerdeki yükü dağıtmak, açıkta kalanları geçici de olsa barındırmak için, otel, büyük salonlar gibi tesislere yerleştirme kararı alabilir. (Deprem döneminde afet bölgesinin dışındaki illerde yer alan oteller konusu çok konuşulmuştu hatırlarsınız). Bu durumda bu tesisler planlı pek çok işlerini ötelemek zorunda kalabilirler, bu da önemli gelir kaybına sebep olur. Ancak bu durum da sigorta genel şartlarında istisna edilmiştir. Yani otelin kar kaybı sigortası devreye girmeyecektir.(*).
Afet sonrası tesiste büyük bir zarar oluşmuyor ancak tesise ulaşılan yollar, köprü ya da viyadükler kullanılamaz hale geliyor ve tesise erişim sağlanamıyor. Bu durumda tesis üretime devam edemiyor ve sonucunda bir kar kaybı oluşuyor. Tesiste fiziksel bir zarar olmadığından , erişimin sağlanamaması nedeniyle oluşan kar kaybı, yine sigortadan talep edilemiyor(**) .
Cironuzda önemli yer tutan bir müşteriniz ya da en büyük hammadde tedarikçinizin tesisinde yangın çıkıyor, mal satamıyor ya da hammadde alamıyorsunuz. Bu nedenle de üretiminiz duruyor, ciroda azalma ve üretim kaybı doğal olarak kar kaybı doğuyor (***). Bu da kendi kar kaybı sigortanızda normal koşullarda teminatı tetiklemeyecektir, çünkü sizin tesisleriniz sağlam, fiziksel bir hasar yok.
Hemen parantez açalım: Son örneklerdeki yıldızlar önemli, çünkü bu riskler- otellerdeki gibi kamu otoritesi kararları da dahil- geniş kapsamlı sigorta poliçelerine belirli koşullar ve alt limitlerle eklenebilen teminatlar, buna non-damage business interruption deniyor.
Gelelim kar kaybı sigorta bedeline.
Kar Kaybı sigorta bedeli için önceki yazımda önerdiğim iki basit formül, bizi aşağı yukarı bir bedele ulaştıracaktır. Ancak, daha önce de belirttiğim gibi her işletmenin kar kaybı bedelinde dikkate alınacak kalemler işletmeye özeldir.
Bazı işletmelerin gelirleri sezonluktur, örneğin oteller. Hatırlarsanız kar kaybı hesabında dikkate alınan ciro hasardan önceki 12 ayın cirosudur. Bir otel, Mart ayında bir zarar görürse ve bu zarar büyükse bütün tatil sezonunu kaybeder, ama sezon sonunda bir zarar yaşarsa bir sonraki sezon için planlamasını yapma imkanı olabilir ve kar kaybı bedeli daha düşük olabilir. Ancak, oteldeki onarımın bittikten sonra otelin itibarından kaynaklı ya da deprem sonrası bölgede düşen rezervasyonlar nedeniyle oluşan gelir kaybı, kar kaybı olarak değerlendirilmez.
Bir kumaş üreticisi bir sonraki yılın kreasyonları için üretime başlamışken zarar görürse hem mevcut hem de gelecek sezonu kaçırmış olur, bu durumda kar kaybı bedeli daha yüksek olur.
İlaç endüstrisinde standartlar üretilen ilaçların türüne göre farklı ve o ilaca özeldir, başka bir hatta taşınamaz. Aynı özellikte tesisleri kurmak, diğer endüstrilere göre daha fazla vakit alabilir, bu hem sürenin uzamasına hem de ciddi pazar payı kaybına sebep olur.
Bir deniz limanı için kar kaybı bedeli, faaliyet kolları ve gelirlerine göre değişkenlik gösterebilir. Limanlar büyük alanlara yayılmış işletmelerdir ve kısmi olarak faaliyete devam etmeleri mümkün olabilir, farklı kar kaybı senaryoları çalışılmalıdır.
Kar Kaybı bedeli hesaplanırken, gelecek dönem cirosunun kırılımları, siparişler, iş programı, piyasaya yeni ürün tanıtımı yapılacak olması, yeni yatırımlar için finansman, süreli taahhütler, anlaşmalar, lisanslar, işletmenin faaliyet yaşı gibi pek çok faktör dikkate alınır. Kar Kaybı bedeli yönetim seviyesinde işletmenin tüm kaynakları ve olası kayıpları dikkate alınarak hesaplanmalıdır.
Hammaddeden nihai ürüne kadar bir üretim ve tedarik zincirinin içindeki her işletmedeki durma ve kayıp döngüyü bozar, yavaşlatır hatta tamamen durdurabilir. Bu nedenle, her işletme kendi kar kaybı hesabını yaparken tedarik ve satış kanallarını da dikkate almalıdır.
Bir rüzgar enerjisi tesisinde kar kaybı her zaman fiziksel bir zarardan dolayı gerçekleşmez. Rüzgarın yetersiz olması da düşük performansa bağlı bir kar kaybı yaratır. Geleneksel poliçelerde teminat verilmeyen bu tip kayıplar için özel sigorta piyasaları vardır.
Kar Kaybı Tazminatı süresi nasıl belirlenir?
Poliçelerde tazminat süreleri genellikler 12 ay olarak belirtilse de, yine her işletmenin özelliğine göre tazminat süresi daha kısa ya da uzun olabilir. Zarar gören binanın projelendirilmesi, malzemelerin temini, inşaat süresi, üretimde kullanılan makinelerin yeniden tedarik süreleri tazminat süresini belirlemede önemli faktörülerdir. Bazı makineler özeldir, piyasadan alınamazlar, özel üretimdir. Sadece birkaç üretici tarafından yapılabiliyor ve onların da hali hazırda iş planlarında başka siparişleri varsa, sıraya girmek gerekebilir.
Kar kaybı tazminatı nasıl hesaplanır?
Sigortalı kıymetlerdeki zararlar, sabit kıymet sigortasından karşılanırken, bu zararın sebebiyet verdiği durma nedeniyle oluşan kar kaybı hesabı için sigortalı tarafından verilen kar kaybı bedelinin dayandığı hesaplamalar incelenir. Buradaki kırılımlara bakılır, varsa yeni siparişler ya da planlı işlerle ilgili gelir beklentileri ve iş planları incelenir. Gelecek döneme ait olan bu projeksiyonlar, hasardan önceki 12 aylık gerçekleşen ciro detayı ile karşılaştırılır. Geçmiş defterler ve kayıtlar incelenir. Şirketin gelecek dönem için hedeflediği satış rakamları , bütçesinde yer alan sabit giderleri, enflasyon, yeni ürün, kredi, borç kalemleri detaylı bir incelemeye tabi tutulur. Şirketi yeni bir yatırım ve atılım aşamasındaysa, geçmiş kayıtların baz alınması yetmez; bu sefer yapılan görüşmeler, ön siparişler de dikkate alınır. Tazminat hesabında stoklar dikkate alınmaz. Özellikle yeni kurulmuş şirketlerde tazminat hesabı daha da dikkatli bir çalışma gerektirir. Özetle Kar Kaybı tazminatının hesaplanması zaman alır, sabırlı olunmalıdır.
Kar kaybı tazminatı ne zaman ve nasıl ödenir?
İşletmenin kayıtlarının düzgün ve tutarlı olması durumunda muafiyet süresi biter bitmez kar kaybı tazminatı başlar. Bu süreçte sigortacıdan destek alınması gereklidir. İşletmenin bir an önce hasardan önceki koşullara dönmesi zararı azaltacaktır, bu sayede sigortacının ödeyeceği tazminat da düşecektir. Ancak bu aceleye getirilemeyecek kadar hassas bir durum olduğundan tüm taraflar işletmenin hayata geçmesi için tecrübelerini ve güçlerini birleştirirler. Yapılan detaylı hesaplamalar ve işe dönüş planı netleştiğinde avans ödemesi yapılabileceği gibi, sigortalı ve sigortacı belirli dönemlerde ödemeler konusunda anlaşabilirler. İşletme normale dönüp, üretime başladığında da hesaplanan tazminattan yapılan ödemeler düşülerek süreç tamamlanır.
Kulağa gayet derli toplu gelse de, bir felaket sonrası kar kaybı tetiklendiğinde süreç her zaman burada aktardığım gibi olmuyor.
Şubat ayındaki depremlerde kar kaybı teminatı olan sigortalılarda birbirinden farklı durumlar yaşandı. Örneğin tesisler zarar gördü, hasarlı makineler ayıklandıktan sonra, tesisin onarımı esnasında zarar görmemesi için sağlam olan makine ve tesislerin de sökülmesi ve güvenli bir yere taşınması gerekti. Ancak bunun için ne yeterli ehil eleman, ne uygun ekipman, ne de yakın çevrede muhafaza edebilecek depo vardı. Bazı sigorta şirketleri onarımlar bittiği gibi kar kaybı teminatını durdurdular, bazıları test sürelerini dahil etti. Kapalı komplekslerde daha karmaşık durumlar oldu. AVM'lerde bulunan sinemalar, mağazalardaki onarımlar veya kendi kurumlarının iç dinamikleri devreye girdi. Hem bu işletmeler, hem de kira geliri alamayan AVM işleticilerinin kar kaybı tutarları büyüdü. Bazı zarar gören tesisler onarıldıkları hale, resmi işlemler nedeniyle veya faaliyet izinleri verilmediğinden işletmeler faaliyete geçemedi. Kimi sigortacı bu süreleri de kar kaybı süresinden saydı, kimi saymadı.
Kar Kaybında Eksik sigorta olur mu?
A.6- Eksik Sigorta
Sigorta bedeli (brüt kâr) ve ciro tespit edilirken işyerinin tazminat süresine ilişkin tahmini cirosu esas alınır. Ciro esas alınarak hesaplanan sigorta bedeli, üçer aylık dönemler itibariyle revize edilebilir. Aksi kararlaştırılmadıkça sigorta bedelinin, brüt kar oranının senelik ciroya veya tazminat süresi 12 aydan fazla ise standart ciroya uygulanması sonucu elde edilen miktardan az olması halinde, tazminat aralarındaki orana göre azaltılır.
Sigortalı veya sigorta ettiren, sigorta sözleşmesini yukarıda belirtilen oran dikkate alınmaksızın, sigorta bedelini aşmayan zararın tamamının sigortacı tarafından ödeneceği şeklinde değiştirebilir. Sigortalı veya sigorta ettiren, sözleşmeyi bu şekilde değiştirdiğini rizikonun gerçekleşmesinden önce sigortacıya noter protestosu ile bildirdiği takdirde bildirim gününü takip eden günden itibaren sözleşme hükümleri kendiliğinden, sigortacının sigorta bedelini aşmayan zararın tamamından sorumlu olacağı şeklinde değiştirilmiş olur. Sigortalı, sigortacı tarafından talep edilen prim farkını, esas primin ödenmesine ilişkin hükümler uyarınca öder.
Özetle, evet, eksik sigorta uygulanabiliyor. Ancak devam eden paragrafa göre sigortacı primini alarak, poliçedeki bedele kadar olan kar kaybını ödesin, şeklinde mutabakat da yapılabiliyor. Poliçenizin kar kaybı klozlarını incelemenizde fayda var!
Kobi Paket poliçelerinde karşımıza çıkan İş Durması teminatı hakkında da hemen bilgi vereyim. Bu kar kaybı teminatı değil, genellikle duruşun 72 saati geçmiş ve tamamen durmuş olma şartıyla, duruş kaç gün sürerse sürsün, ödenecek fiziksel hasarın genellikle %10' u ile sınırlı bir ödeme.
Kar kaybına sebep olan bir felaket yaşandığında sigortacının ilk kontrol edeceklerinden biri "İş Sürekliliği" planlarıdır. İş sürekliliği, bir işletmenin acil bir durum veya kesinti sonrasında kritik işlevlerini sürdürmeye hazır olma düzeyidir. Burada yine risk yönetimi ve sabit kıymet sigortalarında uzun zamandır vurguladığım risk mühendisliğinin katkılarına değinmek istiyorum.
Risk mühendisliği sayesinde işletmenin zarar görebileceği senaryolar belirlenir. (hatırlayacaksınız EML/PML) Bu da işletme sahibine hem bu risklerin önlenmesi ya da minimize edilmesi için önemli bilgiler verir, hem de gerçekleşmesi durumunda kriz kaosa dönüşmeden yönetmesi ve işinin sürekliliğini sağlamak için alternatif çözümlerle hazırlıklı olmasını sağlar. İş sürekliliği yönetimi ve planı olmayan işletmeler kaosun içindeyken değerli pek çok fırsatı kaçırabilir, bu nedenle önleyebilecekleri halde yönetemedikleri durumlar nedeniyle beklenenin ötesinde telafisi güç zararlar görebilirler.
İş sürekliliği ve kar kaybı birbiriyle bu kadar bağlantılı olmasına rağmen, dikkat çeken bir konu, sigorta bedelleri belirtilirken işletmeden detaylı kar kaybı formu isteyen sigortacıların çok az olması. İş sürekliliği planı soran ise çok daha az. Bu da bilinci yüksek ve risk yönetimini süreçlerine entegre etmiş sigortalıların ayrışmasının önünde engel bana göre. İş sürekliliği sadece bir felaket nedeniyle olmaz, tedarik ya da satış kanalında aksama, olağanüstü durumlar, ekonomik krizler gibi, fiziksel zararlardan bağımsız sebepler de dikkate alınarak pek çok senaryo için kurgulanır. Öngörülen bir tehdit gerçekleştiğinde de herkes ne yapacağını bilir ve işletmenin hızla toparlanması sağlanabilir. Günümüzde tehditin nereden geleceğini ve en kötüsü de vereceği zararları bir şekilde öngörmek ve kendimizi mümkün olduğu kadar çok senaryoya hazırlamak durumundayız.
Diğer taraftan iş sürekliği işletme için gerekli olduğu kadar, bir sosyal sorumluluk aynı zamanda. İşin sürekliliği sağlanırsa istihdam sürer; bireylerin ekonomik güvenceleri ve yaşam standartları korunur. Bu sayede işsizliğin sebep olabileceği toplumsal, sosyoekonomik ve psikolojik sonuçların etikleri de azaltılabilir.
Bir sonraki yazıda, kar kaybına eklenebilecek genişletmeler, projelerdeki kar kaybı riskleri, stoklardaki çözümler ve sigortanın fiyatlandırmasından bahsedeceğim.
Herkese kolaylıklar dilerim.
#karkaybi #businessinterruption #fire #yangin #deprem #issurekliligi #businesscontinuity #riskmuhendisligi #riskengineering #bcm #sigorta #insurance #profit #teror #marketshare #tazminat
Comments